Аппақ таңдай арыў жүзли,
Наз ийбели, хош минезли
Жанға дәрман, шийрин сөзли
Қарақалпақ гөзаллары
Қолында саз тилла тарлы,
Жилўалары алар жанды,
Бир лебизли, намыс арлы,
Қарақалпақ гөзаллары
Сен халқымның баста тажы
Толысасаң тилла тасы
Сенен елиң, журтың разы
Қарақалпақ гөзаллары
Набийра Торешова
Илимий басшы п.и.к. С.Е.Романова, НМПИ, Музыка тәлими
III-басқыш талабасы Б.Нуратдинова
Ғәрезсиз мәмлекетимиз сиясаты, Мәмлекетлик Тәлим Стандартлары талаплары Кадрлар таярлаў миллий дәстүринде де усы мәселелер тийкарғы орынларды ийелеген.
Қарақалпақ халқы узақ өтмиш, өткен дәўирлерде де тәлим – тәрбия менен шуғылланған. Қарақалпақ халқы узақ түнлерди таңларға атырған кешелерде музыка атқарыўшылары халық тарийхынан сөз ашып, елдиң қайғы ҳәсиретлерин қосықларға түсирип жырлап, мәнаўий дәстанларды атқарып, жасларға тәрбиялық сабақ берген.
Б.К.Хожанов
НукусДПИ укитиувчиси
Экологик таълим ва тарбиянинг туб маъноси — табиат ва жамият ўртасидаги доимий бирлик ва уларни бир-бирларига боғловчи табиий ҳамда ижтимоий қонунларни ўрганиш, ҳаётга татбиқ қилишдан иборатдир.
Инсонни ўраб турган табиий муҳит ва унинг бойликларини биладиган, ундан тежамкорлик билан фойдаланадиган, сақлайдиган, табиат бойлигига, гўзаллигига гўзаллик қўшадиган, ижтимоий ва табиий қонунларни биладиган билимдон шахсни етиштириш экологик тарбиянинг мақсади ҳисобланади.
М.Айымбетов
НГПИ
Изменения и обновления общества оказали весомое влияние на систему народного образования. В нём также как и в других направлениях народного хозяйства на наших глазах меняется, обновляется, а также непрерывно развивается.
Книгопечатание внёс вклад в развитие науки, техники, образования, культуры и всех отраслей народного хозяйства, которую очень трудно выразится словами. Однако в период развития книгопечатания в течение свыше 500 лет мировая полиграфия смогла обеспечить каждого жителя планеты всего лишь двумя книгами каждый год (Андрющенко, 1989, с. 4). Это говорит о том, что жители нашей планеты не были достаточно обеспечены необходимыми информационными литературами.
В связи бурным развитием информационной индустрии уже в 2030-2040-х годах ожидается массовая замена книгоиздательских учебников на электронные учебники нового поколения. Это говорит о том, что ученики всей планеты будут достаточно обеспечены необходимыми электронными книгами. То есть в это время намечается сверх полная насыщенность информациями в будни народного образования. Такое обновление нашего общества будут сопутствовать резкого изменения психологии ученического коллектива. В этом плане совершенствование педагогического мастерства без сомнения займут одной из центральных задач образовательной системы.
2013 йил 13 ноябрь куни Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат мусиқий театрида академик Жуманазар Базарбаевнинг 80 йиллик юбилейига бағишлаб «Маънавий-маърифий қадриятлар-миллийлигимиз асоси» мавзусидаги Республика илмий-назарий конференцияси ва «Фикру-онги доноликка улашган улуғ устоз» шиорида бадиий кеча ўтказилди.
Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат мусиқий театри фойесида академик Ж.Базарбаевнинг илмий-педагогик фаолияти бўйича илмий асарлар кўргазмаси ташкил этилди ҳамда олимнинг ҳаёти ва илмий-назарий ижод йўли тўғрисида «Қарақалпақфильм» киностудияси томонидан суратга олинган «Академик Базарбаев» номли ҳужжатли фильми намойиш этилди.
Ҳар бир илм аҳлининг ўзига хос қирралари мавжуд. Улар илмнинг қайси жабҳаси билан шуғулланмасин, шу соҳада янгиликлар яратишга интилади. Баъзи олимлар фундаментал тадқиқотлар билан бирга илмий-методик адабиётлар яратиш ҳамда педагогик фаолияти орқали ўзидан кейинги авлодга устозлик қилади. Лекин бир неча соҳадаги илмий ишлари орқали самарали натижаларга эришиш, ҳам олим ҳам устоз, шунингдек, кенг жамоатчилик ишлари фидойиси, намунали оила эгаси бўлиш ҳаммага ҳам насиб этавермайди.
Халқимизнинг миллий-маънавий ҳамда маданий меросларини теран ўрганган ҳолда уларни бугунги кун нуқтаи назаридан фалсафий-мантиқий идрок этиш ҳамда жамоатчиликка тарғиб этишда жонбозлик кўрсатаётган фидойи инсондан бири Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси аъзоси, философия фанлари доктори, профессор, Ўзбекистон ва Қорақалпоғистон Республикасида хизмат кўрсатган фан арбоби, Бердақ номидаги давлат мукофоти совриндори, Ажиниёз номидаги Нукус давлат педагогика институти Миллий истиқлол ғояси, маънавият асослари ва ҳуқуқ таълими кафедраси мудири Жуманазар Базарбаевдир.
Инсан, – тәбияттың ең жоқары нәмети (саўғасы), қурамалы ҳәм нәзик система. Лекин тәбият байлықларынан ләззетлениўи ушын инсан саў, күшли ҳәм ақыллы болыўы керек. Инсан тәбияттағы басқа барлық нәметлерден ең жетик қылып жаратылған екен, ҳәр бир шахс өзин-өзи асырап-абайлаўы, қорғаўы ҳәмде шахсий ҳуқық ҳәм еркинликлерин қорғаўы лазым. Өйткени, журтбасымыз И.А.Каримовтың атап көрсеткениндей, «Бизиң сиясий ҳәм экономикалық тараўлардағы барлық реформаларымыздың ақырғы мақсети — (инсан ушын) журтымызда жасап атырған барлық пуқаралар ушын мүнәсип турмыс шәраятларын жаратып бериўден ибарат». Буннан тысқары, Бас нызамымыз болып табылатуғын Өзбекстан Республикасы Конституциясының 24-статьясында «Жасаў ҳуқықы ҳәр бир инсанның ажыралмас ҳуқықы болып табылады. Инсан өмирине қастыянлық қылыў ең аўыр жынаят», — деп тән алынған. XX әсирдиң ақыры ҳәм жаңа әсирдиң басларынан баслап дүньяда техника жедел пәтлер менен раўажланып, инсаният мисли көрилмеген имканиятларға ийе болмақта. Инсаният жақсы жасаў, пәраўан турмыс кешириў ҳәм узақ өмир көриў мақсетинде өзлерине шәраят жаратып, сондай-ақ илим жетискенликлеринен өнимли пайдаланыў шараларын көрмекте. Көп ғана мәмлекетлер өз халқын пәраўан, тыныш ҳәм турақлы жасаўын тәмийнлеўди өзлериниң үстинликке ийе ўазыйпасы ҳәм мақсети етип белгилеп алған ҳәм бул бойынша көплеген илажларды әмелге асырмақта. Соның менен бирге номай пул табыў, байлық арттырыўды мақсет еткенлер ҳәм оны гөзлеўшилер пайда болғаны себепли адамзат және бир салмақлы машқалаға дус келди. Бул адамларды жаллаў ҳәм олардың саўдасы менен шуғылланыў жынаятларының пайда болыўы менен байланыслы мәселелер болып табылады. Адам саўдасы халықаралық уйымласқан жынаятшылықтың қурам бөлеги, глобал жынайый қубылыс болып, ол барған сайын кеңейип баратырғанлығы себепли бүгинги күнде көплеген мәмлекетлерди салмақлы тәшўишке салып атырған машқала есапланады.
Әжинияз атындағы НМПИ, қарақалпақ әдебияты
кафедрасы оқытыўшысы, филология илимлери
кандидаты Э.Ешниязова
Қарақалпақ поэзиясына ХХ әсирдиң 50-жылы «Туўған жер» деген қосығы менен кирип келген шайыр Ә.Тәжимуратов 1957-жылы «Парахатшылық кептерлери», 1967-жылы «Зарлық ҳәм Барлық», 1976-жылы «Айдынлар», 1983-жылы «Саўға» деген қосықлар ҳәм поэмалар топламларын жәриялады. Шайырдың «Саўға» топламына кирген қосық, поэма, ертек-поэмалары рус тилине аўдарылып, 1988-жылы «Дар» деген ат пенен «Қарақалпақстан» баспасында өз алдына рус тилинде китап болып басылып шықты.
Нукус ГПИ И.Турманов
Для изучения влияния зрелости хлопковых волокон на процесс образования пор и микропустот в их структуре был применен метод аннигиляции позитронов. Имеющиеся в настоящее время экспериментальные данные показывают, что во всех исследованных полимерах образуется позитроний и что именно его аннигиляционные характеристики наиболее чувствительны как к химическому составу, так и физическому состоянию материала. Поэтому наибольшие усилия всех исследователей были направлены на изучение времени жизни it и интенсивности It долгоживущей компоненты временного спектра, соответствующей аннигиляции атомов триплетного позитрония и интенсивности узкой компоненты угловых кривых IN, обусловленной аннигиляцией атомов синглетного позитрония [1,2].
Орынбетов Ниетулла НМПИ оқытыўшысы
«Тәлимди тәрбиядан, тәрбияны тәлимнен ажыратып болмайды» деп атап өткен еди Президентимиз И.Каримов. Ҳақыйқатында да ҳәр бир дәўирде мәмлекетте тәлим тәрбия мәселеси әҳмийетли ўазыйпа болып келген.
К.И. Байманов, К.К. Назарбеков
Для осаждения нетранспортируемых потоком наносов с последующей механической очисткой или промывкой устраивают головные и внутрисистемные отстойники.
Оросительные системы с бесплотинным водозабором в большинстве случаев имеют однокамерные отстойники, представляющие собой расширенные и углубленные участки каналов. Длина головных отстойников 0,5-3,0 км, внутрисистемных 0,3-1,0 км. Очищают их от накопивщихся наносов плавучими землесосными установками.
Нукусский государственный педагогический институт им. Ажинияза
Насырова Р.К.
В настоящее время с изменением природной среды в регионе Приаралья нарастает экологическая угроза, влияющая на репродуктивную и генеративную функцию беременных женщин и кормящих матерей, а также влияет на здоровье детей и на здоровье населения в целом.
НМПИ Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасының
оқытушысы Ы.Қуттымуратова
Аўызеки сөйлеў тилиниң мүмкиншилиги кең оғада бай. Әдебий тил өзиниң дерегин аўызеки сөйлеў тилинен алады. Сөйлеў тилинде сөзлер мүмкиншилигинше еркин қолланылады, шекленбеген характерде болады. Ал диалектлик сөзлер бул әдебий тилден парықлы өзгешеликлерге ийе болған белгили бир аймақта жасайтуғын халықтың тилинде шекленип қолланылатуғын сөйлеў тили, жергиликли тил варианты. Диалектлик сөзлер аўызеки сөйлеў тилиниң бирлиги. Сонлықтан да, бунда диалектке тән тилдиң барлық бирликлери әдебий тилден үлкен өзгешеликлерге ийе.
НМПИ Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасының үлкен оқытушысы Т.Абдиреймова
Қазіргі ғылым мен техниканың, хабар технологияларының дамып бара жатқан дәуірінде барлық ғылыми жаңалықтарды, білім мен мәліметтерді тек аудиториялық сабақ процесінде студенттерге жеткеру қиын. Сондықтан студенттер өз бетінше оқып үйренсе, өз үстінде тынымсыз істесе ғана терең білімге ие болуы мүмкін. Олардың білім, дағды және біліктілігі өзіндік жұмыс істеу процесінде ғана қалыптасады, өз бетінше істеу қабілеті дамып, шығармашылықпен істеуге қызығушылық пайда болады.
«Егер балалар еркін пікірлеуді үйренбесе, берілетін білімнің нәтижесі төмен болуы сөзсіз», — деп Президентіміз И.А.Каримов
Педагогика факультети «Музыкалық тәлим кафедрасы»
аға оқытыўшы С.М. Тажетдинова
Устаз атаңдай уллы
(халық нақылы)
«Устаз» деген сөздиң мәниси жүдә кең. Дүнья жүзинде қандай жаңалық жаратылған болса булардың барлығы, устаз-шәкиртлердиң жемиси болып есапланады. Соның ушында «Устаз – жас әўлад қәлбиниң устасы» деп бийкарға айтылмаған.
Әжинияз атындағы НМПИ Қарақалпақ тил билими кафедрасының
үлкен оқытыўшысы, филология илимлериниң кандидаты
Юсупова Бийбисәнем
Қарақалпақ тилиндеги фразеологизмлерде мәнилик өзгешеликлер көп түрли. Айырым фразеологизмлер зат, ҳәрекет ямаса белги ҳәм т.б. асыра силтеп көрсетеди. Мысалы: Жалаң аяқ жүргенде бармақларының арасынан орпаңлар бүркиле сытылып қашып, кели түйип атырғандай жер солқылдатып жүретуғын бул қарыўлы адамның жылағанда ийттиң ўаңқылдағанындай қулаққа жағымсыз, қуйқаны жуўлататуғын қолайсыз даўысы бар екен. (Ш.С.) Жер солқылдатыў фразеологизминде гиперболалық мәни бар, ол ҳәр қыйлы ҳәрекетлердиң (көбинесе, жүриў ҳәрекетине байланыслы жумсалады) күшин арттырып көрсетиўи менен белгили.
НМПИ қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы доценті
Ш.Кудьярова
«Ҳәммемизге мәлим, ата-бабаларымыз әзелден бийбаҳа байлық болған илим ҳәм билимди, тәлим ҳәм тәрбияны инсан кәмалаты ҳәм миллеттиң раўажланыўының ең тийкарғы шәрти ҳәм гиреўи деп билген» — деп айтқан жұртбасшымыздың сөздері жастарға бiлiм берушi оқытушылар мен ұрпақ үшін үлгі болуы керек.
Дидактикалық принциптерге сүйене отырып, жаңа педагогикалық технология бойынша сабақ өту әдістері оқушылардың білу талаптарын тақырып бойынша белгіленген мақсаттарға сай таңдалған оқыту әдістері жәрдемінде ұйымдастыруға көмектеседі. Оқыту әдістері өз шеберлігі мен мазмұнына қарай белгілі педагогика теориясына негізделген.
Олардың жетістіктері туралы пікір жүргізілгенде оқыту барысында жолға салынатын және оны мақсатпен іске асыратын, оқытушы және оқушының бірліктегі ісшеңдігін қамтамасыз етіп негізінде қоғам тарапынан қойылатын мақсатқа ерісіп жатқандығын көзде тұту керек.
НМПИ Қарақалпақ тил билими кафедрасы
Б. Т. Юсупова — филология илимлериниң кандидаты
Биргелкили ямаса уқсас сеслердиң сөздин басында қайталанып келиўи - ассонанс тилде белгили бир стильлик хызмет атқарады, көркемлик, тәсирлилик пайда етеди, сөзлердиң оқыўшының менен тыңлаўшының ядында тез, аңсат және узақ сақланыўына жәрдем береди. Ассонанс аўызеки сөйлеўде шебер сөйлеўшилер тәрепинен қолланыла береди. Көркем шығармаларда тәсирлилик, образлылық жаратыўшы қурал сыпатында белгили. Ассонанс қубылысы фразеологизмлерде де үлкен орын тутады. Бундай фразеологизмлерге тек ғана а сеси мысалында талласақ, аңсары аўыў, ақылы алысыў, ақылын алыў, арын арлаў, аўзын аштырмаў, аяқ алысы, аўзы ала, асығы алшы, аўзы ашық, әдисин алыў, арты ашылыў ҳәм т.б. сыяқлы фразеологизмлерди көрсетиўге болады.
Жанр француз тилинен алынып түр (түрлер) деген мәнини аңлатады… Көркем сөз өнериниң раўажланыўының барысында қәлиплескен түрлер. Дүньялық әдебиятта шығарманы сөз қурылысына қарай проза, поэма, драма деп үлкен үш жанрға бөлип қараса, ҳәр бир әдебий түр өзиниң ишки жанрларына бөлинеди. Ҳәр бир жанрдың өзине тән көркемлилик дәстүрлери, қағыйдалары, өлшемлери қәлиплескен. Бирақ жанрды өзгермейтуғын, қатып қалған көркемлик қубылыс деп түсиниўге болмайды. Дәўирдиң, турмыстың өзгериўине байланыслы, өзгерип раўажланып барады. Көркем әдебияттың жанрларға ҳәзиргидей болып бөлиниўи узақ дәўирлерди өз ишине алады.
Қазақ халқының ғасырлар бойы жинақталған, мол мұрасының бірі – ауыз әдебиетінің кіші жанрларында халықтардың дәстүрлі мәдениеті мен дүниетанымдық көзқарасы, философиялық ой-тұжырымдары жинақталған. Қазақ халық ауыз әдебиетінің кіші жанрларының бірінен саналатын мақал-мәтелдердің жанрлық және құрылымдық, көркемдік табиғатын қазіргі фольклортану ғылымының биіктерінен тану – бүгінгі күннің зәру мәселелерінің бірі болып қалады.
